We wrześniu do Krakowa zjedzie „cały luterański świat”. Zgromadzenie Ogólne Światowej Federacji Luterańskiej sprowadzi do tego miasta ponad 350 delegatów z 149 Kościołów członkowskich z 99 państw świata. Weźmie w nim też udział mniej więcej drugie tyle osób zaproszonych z różnych powodów na to wydarzenie. Jednym z istotnych momentów zgromadzenia będzie wizyta w Byłym Niemieckim Nazistowskim Obozie Koncentracyjnym i Zagłady Auschwitz-Birkenau.
Zgromadzenie spotka się wokół tematu Jedno Ciało, jeden Duch, jedna nadzieja. Przeglądając materiały przygotowawcze do zgromadzenia napotykamy motyw jedności w różnorodności, jedności, która nie jest jednolitością.
Lekcja Auschwitz
W tym kontekście można w nich przeczytać: „Około 100 km od Krakowa znajduje się Były Niemiecki Nazistowski Obóz Koncentracyjny i Zagłady Auschwitz-Birkenau To miejsce stale brutalnie przypomina o tym, co stanowi zaprzeczenie tematu Zgromadzenia Ogólnego. Reprezentuje »władze i zwierzchności«, które sprzeciwiają się Bożemu aktowi pojednania świata ze sobą. Auschwitz-Birkenau reprezentuje opresyjne siły, które są uwalniane, kiedy ludzie definiują jedność w kategoriach jednolitej tożsamości narodowej, etnicznej, płciowej, klasowej czy religijnej”. Jak widać lekcja płynąca z doświadczenia tragedii Auschwitz-Birkenau wpisują się w tematykę zgromadzenia.
Jednak Auschwitz-Birkenau nie jest tylko przestrogą, którą w 2020 roku, w 75. rocznicę wyzwolenia obozu, publicysta i były więzień Marian Turski ujął w nośnym, tzw. jedenastym przykazaniu: „Nie bądź obojętny”. Ta lekcja z pewnością będzie także towarzyszyć uczestnikom tegorocznego zgromadzenia. Wizyta w Auschwitz-Birkenau niesie w sobie również pamięć o Zagładzie narodu żydowskiego, o Shoah. To także stanowi istotny kontekst obrad Zgromadzenia Ogólnego.
Od Budapesztu do Krakowa
W Budapeszcie w 1984 roku zatwierdzono raport z konsultacji luterańsko-żydowskiej Luter, luteranizm i Żydzi. To tekst, w którym federacja jednoznacznie odrzuca antyżydowskie wątki w dziedzictwie wittenberskiego Reformatora. Był to istotny kamień milowy na drodze stosunków luterańsko-żydowskich. Dlatego też kolejne odwiedziny w naszej części Europy, których częścią będzie wizyta w Auschwitz-Birkenau, kieruje także refleksje zgromadzenia nie tylko ku samemu Shoah – Zagładzie i chrześcijańskiej współodpowiedzialności za tę tragedię, ale również na szerszą kwestię stosunków chrześcijan i Żydów.
Przewodnik, by głębiej rozumieć
Mając na uwadze bardzo różnorodne konteksty, z jakich pochodzić będą delegaci i inni uczestnicy zgromadzenia, podjęto decyzję o powołaniu grupy roboczej, której federacja powierzyła przygotowanie dokumentu poświęconego stosunkom luterańsko-żydowskim. Ma on być przewodnikiem po tej sferze obrad. Towarzyszy mu podobna intencja, z jaką mamy do czynienia w warszawskim Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Chodzi o dążenie do tego, by opowieść o stosunkach polsko-żydowskich (w POLIN) i luterańsko-żydowskich, podczas zgromadzenia w Krakowie, nie sprowadziła się tylko do Zagłady. Zdecydowano się na takie przygotowanie ze świadomością, że historia stosunków chrześcijańsko- czy luterańsko-żydowskich to nie jest proste świadectwo chrześcijańskiej miłości do naszych żydowskich bliźnich, ale bardzo trudne dziedzictwo chrześcijańskiego antyjudaizmu i odrzucenia Żydów.
Próby dialogu
Dokument studyjny, który powstaje w toku prac grupy roboczej, będzie rozpoczynał się od podsumowania kwestii zajmowania się przez ŚFL tematyką Kościoła i Izraela, a także jej kontaktów z przedstawicielami narodu żydowskiego. Już sama ta historia nie jest prosta. Pierwsze próby zajęcia się tematem, trwające od lat 60. XX wieku, toczyły się we własnym luterańskim gronie i skupiały się na misji wobec Żydów. Dwie dekady zajęło luteranom zorientowanie się, że odnosząc się do Pawłowych rozważań z Rz 9-11 nie znajdują się jeszcze u końca czasów, kiedy to apostoł widział moment połączenia się chrześcijan i Żydów w Chrystusie. Ale żyjemy jako chrześcijanie w czasie, gdy Żydzi – mimo że obietnice im złożone pozostają w mocy – żyją obok chrześcijan, a ich miejsce w Bożym planie stanowi dla nas tajemnicę.
W historii zajmowania się tematyką związaną z Żydami i Izraelem przełom to wspomniane już lata 80., gdy zaczęto oficjalny dialog z żydowskimi partnerami. Przyniósł on nie tylko potwierdzenie wcześniejszego już odrzucenia antysemityzmu i antyjudaizmu – w tym wspomniane odcięcie się od tych wątków w dziedzictwie Lutra, ale również uznanie integralności Żydów jako wspólnoty religijnej i porzucenie wysiłków na rzecz ich nawracania czy też uznanie szczególnego związku, jaki łączy ich z ziemią Izraela.
Poznać partnera
Ten szkic zmagań luterańskich z naszym stosunkiem do Żydów jest dobrym wstępem do pozostałej części dokumentu. Kolejna przekazywać będzie podstawowe informacje o Żydach i judaizmie, ich wierze w jednego Boga, drodze od pism Starego Testamentu do rabinicznego judaizmu, znaczeniu Tory, życiu w diasporze, różnorodności żydowskiej tożsamości, powstaniu państwa Izrael, życiu w nim itd. Wszystko to w przeświadczeniu, że bez poznania elementarnej wiedzy o naszych żydowskich partnerach nie jesteśmy w stanie prowadzić sensownego dialogu.
Szczególna więź
Dalej w swoich rozważaniach dokument będzie wskazywał na szczególną więź chrześcijan i Żydów. Wynika ona z tego, że dzielą te same święte pisma i mają wspólne korzenie. Widać to także w genezie świąt obu religii, czy też we wspólnych wartościach. Jednocześnie wspólne pisma są różnie interpretowane przez obie tradycje religijne. Zaś wyłącznie chrześcijański Nowy Testament niesie w sobie teksty, w których da się wyczytać antyżydowską polemikę. Jest ona w istocie wewnątrzżydowskim sporem, bo to przecież w żydowskim środowisku powstało chrześcijaństwo. Zaś autorzy jego świętych pism, tak jak najważniejsza postać chrześcijaństwa – Jezus Chrystus – wszyscy byli Żydami. Relacja chrześcijan i Żydów jest obciążona chrześcijańskim roszczeniem, że jest jedyną drogą do Boga, co nie raz w późniejszej historii prowadziło chrześcijan do głoszenia tez, że Bóg porzucił swój lud, a jego miejsce zajęli chrześcijanie.
Rany i przeszkody
Naszkicowanie historii tego chrześcijańskiego antyjudaizmu to przedmiot następnego kroku w omówieniu stosunków chrześcijańsko-żydowskich. Omawia on rany, które obciążają relacje chrześcijańsko-żydowskie. Od najwcześniejszych czasów konkurencji w imperium rzymskim, przez moment przełomu, gdy to chrześcijaństwo stało się religią panującą, przez współistnienie i antyżydowskie wystąpienia średniowiecza, antyżydowskie wątki reformacyjne, aż po mający swe korzenie w XIX wieku rasistowski antysemityzm, tragedię Zagłady i reakcje świata chrześcijańskiego na nią.
Dalsze rozważania poświęcone są temu, co stanowi przeszkodę w dialogu chrześcijańsko-żydowskim dzisiaj. Od kontekstu ściśle chrześcijańskiego i pytań, jak odnosi się ono do żydowskiego dziedzictwa, przez wskazanie na różnorodne wpływy religijne i polityczne, skutkujące na przykład wzrostem postaw antysemickich, po kwestię Izraela i Palestyny. Sytuacja w biblijnej ziemi Izraela jest dla ŚFL szczególnie istotna, bowiem czuje się ona nie tylko zobowiązana wobec swoich żydowskich partnerów, ale także wobec własnego Kościoła członkowskiego w Jordanii i Ziemi Świętej, do którego należą chrześcijanie-Palestyńczycy. Tym samym skomplikowana na wielu – nie tylko religijnych – płaszczyznach sytuacja konfliktu bliskowschodniego wpływa na relacje luterańsko-żydowskie.
Nadzieje na przyszłość
Rozważania dokumentu studyjnego będą kończyć się częścią poświęconą nadziejom na przyszłość. Nadziejom, nie tylko dlatego, że ten motyw dobrze współgra z tematem zgromadzenia, ale przede wszystkim dlatego, że dla autorów dokumentu działania na rzecz dialogu i spotkania luterańsko-żydowskiego są znakiem nadziei. Dlatego na koniec będą chcieli się podzielić doświadczeniami i sugestiami, jak taki dialog może wyglądać, a także co po stronie chrześcijańskiej powinniśmy zrobić by uczynić go bardziej możliwym.
Miejmy nadzieję, że ten przewodnik nie stanie się jedynie pomocą dla uczestników zgromadzenia, ale tak jak miało to miejsce w przypadku innych dokumentów studyjnych, przygotowywanych choćby na poprzednie Zgromadzenie Ogólne w Windhuk w Namibii, stanie się inspiracją dla luteran na całym świecie, by krytycznie spojrzeli na swoje kontakty z ludem Izraela. Mając na uwadze polsko-żydowską historię, także naszemu Kościołowi przyda się taki przewodnik.
„Zwiastun Ewangelicki” 13-14/2023
