– wspomnienie o prof. Karolu Karskim
Zmarły tuż przed tegorocznym Wielkim Tygodniem profesor Karol Karski był ważną postacią polskiej teologii, polskiego ewangelicyzmu i polskiej ekumenii. Jego odejście spowodowało wyrwę, którą trudno będzie wypełnić. Ten wyjątkowy człowiek dał z siebie tak wiele jako przykładny reprezentant śląskiego etosu, oddany człowiek Kościoła, pełen pasji naukowiec i niezłomny ekumenista.
Profil śląski
Pan Profesor był Ślązakiem urodzonym w Katowicach. Choć przez większość życia mieszkał i pracował w Warszawie, to jednak był uosobieniem wartości, które kojarzymy z etosem śląskim: znany był z solidności, rzeczowości, dokładności, nadzwyczajnej pracowitości, niechęci do patosu i przesady. Troskliwie pielęgnował życie rodzinne, ale nie uciekał od ludzi, przeciwnie – utrzymywał silne więzi przyjaźni i koleżeństwa. Korzystał też z typowego dla wielu Ślązaków otwarcia na kulturę niemiecką, co umożliwiała mu zwłaszcza perfekcyjna znajomość języka. Do Niemiec często jeździł, przyjaźnił się z ważnymi postaciami tamtejszego życia kościelnego, ekumenicznego i akademickiego. Z osiągnięć niemieckiej nauki, zwłaszcza teologii, czerpał od wielu dziesięcioleci pełnymi garściami, co znalazło wyraz w Jego ważkich intelektualnie i zarazem doniosłych dla życia Kościoła publikacjach.
Był to jednak typ Ślązaka patrzącego szeroko. Cieszył się z demokratycznej Polski, która poza wszystkim wyzwoliła członków mniejszości różnej proweniencji z ograniczeń, uwikłań i pokus czasu „władzy ludowej”. W mieszkaniu Profesora na poczesnym miejscu wisi duży plakat z wizerunkiem Tadeusza Mazowieckiego z kampanii prezydenckiej 1990 r. Sympatia dla tego polityka czasu przełomu chyba dobrze identyfikuje perspektywę myślenia Karola Karskiego o naszym kraju i jego miejscu w świecie, akcentującą potrzebę rozwagi, umiaru, dialogu, wzajemnego szacunku.
Szerokie widzenie, ciekawość świata, znajdowały także wyraz w pasji podróżniczej, krajoznawczej, podzielanej przez małżonkę Pana Profesora Aldonę, która zarazem była jego partnerką w zaangażowaniu kościelnym i ekumenicznym. Profesor współtworzył dom, gdzie najbliżsi, także syn Michał, połączeni byli najważniejszymi dla Niego ideałami.
Profil kościelny
Wśród wczesnych doświadczeń życiowych Karola Karskiego ważne znaczenie miał czas nauki w Studium Nauczycielskim w Cieszynie, kiedy to związał się z Kościołem Ewangelicko-Augsburskim. Zaangażowanie okazało się tak silne, że w 1962 r. podjął studia teologiczne w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej (z siedzibą w podwarszawskich Chylicach). Choć po uzyskaniu dyplomu nie został ordynowany, to pozostałą część życia – można to powiedzieć z pełnym przekonaniem – poświęcił działaniom na rzecz środowiska kościelnego, i to nie tylko własnego, choć ono było na pierwszym miejscu, ale na rzecz szerokiego kręgu Kościołów chrześcijańskich. Środowisko ekumeniczne w dużym stopniu postrzegało Profesora jako punkt odniesienia, pierwszorzędnego eksperta, nierzadko wskazującego sposoby radzenia sobie w trudnych realiach stosunków międzywyznaniowych. Trzeba tu zaraz dopowiedzieć, że Karol Karski był człowiekiem mocno „kościelnym” w tym sensie, że aktywnie uczestniczył w życiu parafialnym, przez wiele lat w warszawskiej parafii ewangelickiej Świętej Trójcy, co niedzielę był w kościele, regularnie przystępował do Komunii Świętej. Nie wyobrażał sobie, by teolog żył z dala od codzienności wspólnoty wiary. Podkreślał znaczenie i wartość bycia ewangelikiem, kontynuowania protestanckiej tradycji. Wielokrotnie publicznie zabierał głos w newralgicznych sprawach kościelnych, także jako synodał, jak chociażby w sprawie konieczności wprowadzenia ordynacji kobiet. Kościelność Profesora była jednak otwarta, można rzec: inkluzywna, pamiętająca zarówno o protestantach innych wyznań, jak i chrześcijanach innych wyznań. Podkreślał m.in. konieczność bliskich więzi z prawosławiem i doniosłość stosunków chrześcijańsko-żydowskich.
Profil akademicki
Pełnoetatowym nauczycielem akademickim został późno, bo po 50. roku życia. Ambicję bycia wykładowcą Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie miał chyba od czasu uzyskania w niej dyplomu. Wiele dekad temu dawał liczne dowody predyspozycji do pracy naukowej i gotowości jej podjęcia. W 1978 r. obronił w macierzystej uczelni napisaną pod kierunkiem ks. prof. Woldemara Gastpary’ego rozprawę doktorską. Uwarunkowania natury kościelno-politycznej stanęły na przeszkodzie angażowi w ChAT. Swoje talenty mógł jednak realizować jako pracownik Polskiej Rady Ekumenicznej – podkreślał szczególne znaczenie opieki, jakiej doznawał tam ze strony bp. Jana Niewieczerzała, zwierzchnika Kościoła Ewangelicko-Reformowanego i prezesa PRE – oraz jako dziennikarz i autor tekstów dla czasopism społeczno-religijnych, wydawanych m.in. przez Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne i Społeczne Towarzystwo Polskich Katolików.
Do pracy akademickiej został zaproszony po przełomie ustrojowym 1989 r., kiedy ChAT znajdowała się w poważnym kryzysie kadrowym. Jako do specjalisty w zakresie problematyki ekumenicznej skierowano doń z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego propozycję odbycia przewodu habilitacyjnego w tej uczelni (1992), i to w oparciu o dorobek naukowy uzyskany głównie w czasie poprzedzającym objęcie stanowiska akademickiego. Ten ekumeniczny gest ze strony teologów katolickich umożliwił mu szybkie objęcie stanowiska profesora uczelnianego.
W ChAT prof. Karol Karski stał się kluczową postacią Sekcji Teologii Ewangelickiej, wykładowcą przedmiotów z najważniejszej grupy, m.in. dogmatyki i symboliki, czyli wiedzy o wyznaniach, kierownikiem sekcji i dwóch katedr, wreszcie wieloletnim prorektorem działającym na rzecz całej Akademii. We wszystkich zakresach aktywności Jego pracowitość, upór, talent organizacyjny, umiejętność współdziałania znacząco wzmacniały potencjał uczelni, a działo się to w czasach, gdy w kontekście boomu po wprowadzeniu katechezy do szkół studiowało w niej ponad 1000 osób! Trzeba przy tym pamiętać, że obok intensywnej pracy dydaktycznej, administracyjnej i naukowej – w 2002 r. Prezydent RP nadał mu tytuł profesora – Karol Karski udzielał się także społecznie. Był m.in. prezesem Fundacji Ekumenicznej „Tolerancja” i prezesem oddziału warszawskiego Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego.
Profil ekumeniczny
Chyba żadna inna sprawa nie absorbowała Pana Profesora tak, jak ekumenizm. Ta koncentracja dawała o sobie znać w wielu aspektach jego działania, co już wcześniej na różne sposoby zaznaczono. Dokonania naukowe prof. Karola Karskiego w zakresie ekumenizmu są olbrzymie, można bez przesady powiedzieć: tytaniczne. Trudno wskazać w nauce polskiej osobę o tak znakomitej orientacji w stanie dążeń ekumenicznych w całej historii, w tym w dialogach ekumenicznych, uwzględniwszy całokształt problematyki, która jest ich przedmiotem. Karol Karski nie tylko analizował zagadnienia ekumeniczne, co znajdowało wyraz w jego publikacjach naukowych i popularyzatorskich, ale był także wytrawnym tłumaczem doniosłych tekstów z tego zakresu, których ogrom przełożył z języków niemieckiego i angielskiego, i wydrukował w stworzonym przez siebie w latach 80. i redagowanym do 2019 r. – wyjątkowym w skali większej niż Polska – czasopiśmie „Studia i Dokumenty Ekumeniczne”.
Ale ekumenizm Profesora nie ograniczał się do warstwy intelektualnej. Ekumenizm praktykował bowiem we wszystkich sferach aktywności chrześcijańskiej, na które miał wpływ. Najdobitniej chyba wyraziło się to w jego działaniach w ramach ChAT. Zależało mu na wspieraniu młodych adeptów nauki, na promowaniu dyplomantów i doktorów, przy czym przy ich doborze zawsze ważył czynnik merytoryczny, a nie wyznaniowy. Przez lata wokół Profesora powstał szeroki krąg ludzi doświadczających jego życzliwości i bezinteresownego wsparcia.
Dokonania profesora Karola Karskiego na trwałe wpisały się w dorobek polskiej nauki, polskiej ekumenii i polskiego ewangelicyzmu. Przez długie dziesięciolecia każdy, kto będzie chciał poważnie zajmować się myślą ekumeniczną i dziejami zbliżenia międzywyznaniowego i międzyreligijnego nie obędzie się bez sięgnięcia po Jego prace. Zaś dla ludzi, którzy poznali Pana Profesora osobiście, chyba niemal każda napotykana wzmianka o ekumenizmie będzie nasuwała skojarzenie z tym wyjątkowym, niezapomnianym Ślązakiem, ewangelikiem, uczonym i rzecznikiem ponadwyznaniowego zbliżenia.
Tadeusz J. Zieliński
Karol Hubert Karski (1940–2025)
urodził się 3 listopada 1940 roku w Katowicach. Absolwent Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej (ChAT) w Warszawie, doktor nauk teologicznych (1978), doktor habilitowany (1992), profesor zwyczajny (2002). Od 1991 roku pracownik ChAT, profesor uczelniany od 1993 i kierownik Katedry Ekumenizmu. W latach 1996–2002 prorektor uczelni, kierownik studiów doktoranckich (2011–2012). Członek Komitetu Nauk Teologicznych Polskiej Akademii Nauk (2007–2011). Wykładowca ekumenizmu i teologii protestanckiej w Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie.
W latach 1970–1982 pracował w Wydziale Prasy, Studiów i Kontaktów Zagranicznych Polskiej Rady Ekumenicznej. Sekretarz Podkomisji ds. Dialogu Polskiej Rady Ekumenicznej oraz Komisji Episkopatu Polski ds. Ekumenizmu. W latach 1983-2019 redaktor i redaktor naczelny półrocznika „Studia i Dokumenty Ekumeniczne”, następnie przewodniczący Rady Naukowej tego czasopisma.
Jego dorobek naukowy obejmuje ponad 700 artykułów naukowych i popularnonaukowych oraz 6 książek. Prezes zarządu Fundacji Ekumenicznej „Tolerancja”, członek międzynarodowej organizacji Societas Oecumenica. Za swoją działalność ekumeniczną i naukową prof. K. Karski otrzymał liczne wyróżnienia, w tym Nagrodę Świętego Brata Alberta.
Karol Karski zmarł 5 kwietnia 2025 roku, pochowany został na cmentarzu ewangelickim w Warszawie 14 kwietnia 2025 roku.
„Zwiastun Ewangelicki” 10/2025
