W roku 2021 parafia ap. Jana w Grudziądzu obchodzi jubileusz 90 lat istnienia po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Z powodu pandemii i reżimu sanitarnego uroczystości związane z jubileuszem odbyły się w ograniczonym gronie i bez gości.
Narodziny parafii w Grudziądzu związane były z kościołem przy ul. Mickiewicza. To tam, 24 maja 1931 r., powołana została pierwsza rada parafialna i ukonstytuowała się Polska Parafia Ewangelicka w Grudziądzu. W okresie powojennym nastąpiło odrodzenie parafii, przy kościele ap. Jana przy ul. Szkolnej 10.
90 lat to wiele różnych momentów, chwil i osób, które tworzyły tę parafię oraz zapisały się w historii miasta Grudziądza. Tegoroczny jubileusz był okazją, aby przypomnieć ważne wydarzenia, ale również pozwolić sobie na plany, w tym związane z jubileuszem 500 lat zapoczątkowania Reformacji w Grudziądzu, który przypada w 2024 r.
Dnia 30 maja 2021 r. w kościele ap. Jana odbyło się nabożeństwo połączone z otwarciem wystawy poświęconej historii i życiu parafialnemu. Wystawę będzie można oglądać do końca września. Obok kościoła została także zasadzona lipa i umieszczona tabliczka upamiętniająca jubileusz.
Tego samego dnia odbyła się promocja kolejnej części przewodnika wydawanego przez Miejski Ośrodek Rekreacji i Wypoczynku w Grudziądzu z serii „Spacer po mieście” zatytułowanego Śladami grudziądzkich ewangelików. W spotkaniu brał udział dr Jerzy Domasłowski, który przygotował tekst do przewodnika. Autor napisał w nim: „Od niemal pięciuset lat luteranie obecni są w Grudziądzu. Dziś nieliczni, ale przez wiele lat przeważali. W 1563 r. powstała parafia, w 1569 r. miasto otrzymało królewski przywilej wolności wyznania augsburskiego. Większość wiernych używała języka niemieckiego, ale zarówno w czasach przedrozbiorowych, jak i po odzyskaniu niepodległości w 1920 r. nie brakowało Polaków wyznania ewangelickiego. W folderze przedstawiamy trasę obejmującą najważniejsze miejsca historyczne, w przestrzeni Grudziądza związane z luteranami, którą można podzielić na trzy lub cztery krótsze przechadzki”. Ponadto przedstawiona została książka Śladami grudziądzkich ewangelików. Krótki ilustrowany przewodnik po mieście wydana przez parafię, którego autorem jest również Jerzy Domasłowski.
Parafia opublikowała też jubileuszowy numer kwartalnika „Grudziądzki Przegląd Ewangelicki”, mówiący o historii protestantyzmu w mieście (numer dostępny online na www.grudziadz.luteranie.pl).
Z dziejów ewangelików w Grudziądzu
Po powrocie Grudziądza do Polski w dniu 23 stycznia 1920 r. i dynamicznych zmianach w strukturze narodowej i wyznaniowej ludności, w mieście znowu pojawili się cywilni i wojskowi Polacy wyznania ewangelickiego. Na wprowadzenie nabożeństw w języku polskim trzeba było jednak czekać kilka lat. Pierwsze takie nabożeństwo odprawił 20 kwietnia 1923 r. dla żołnierzy miejscowego garnizonu kapelan DOK nr VII ks. Józef Mamica z Poznania w kościele ewangelicko-unijnym przy ul. Mickiewicza (dziś rzymskokatolickim). Niestety, sprzeciw zarządu zboru niemieckiego obawiającego się polonizacji uniemożliwił kontynuację tych zamierzeń. Odtąd nabożeństwa wojskowe odbywały się raz w miesiącu lub rzadziej z powodu licznych obowiązków poznańskiego kapelana, ale nie w kościele, lecz w sali kasyna oficerskiego 64. Pułku Piechoty Pomorskiej w Koszarach im. Tadeusza Kościuszki przy ul. Lipowej (dziś ul. Legionów 56-64). Dostęp dla cywilów był tam ograniczony, a niekiedy niemożliwy. Budynek ten istnieje do dziś i jest cenną pamiątką historyczną, bowiem 7 czerwca 1921 r. goszczono tam Naczelnika Państwa marszałka Józefa Piłsudskiego. (…)
Uwieńczone powodzeniem działania zmierzające do zorganizowania cywilnej polskiej parafii Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego podjął w październiku 1930 r. ks. Jerzy Kahané z Bydgoszczy, wspomagany na miejscu przez Mikoła-ja Brunona Ernsta, Jakuba Buchholtza, Gustawa Gaede (Gede) i Gustawa Menkego. Tym razem ks. Reinhold Dieball, proboszcz parafii unijnej, zgodził się na udostępnienie kościoła i pierwsze nabożeństwo komunijne odbyło się we wtorek 7 kwietnia 1931 r.
Na kolejnym, 24 maja 1931 r. zgromadziły się 72 osoby i tę datę uznano za formalny początek nowej parafii. Tego samego dnia wyłoniono radę kościelną [parafialną] z prezesem, kupcem Mikołajem Brunonem Ernstem. Pierwszym administratorem parafii został bydgoski duszpasterz, sprawujący ponadto opiekę nad współwyznawcami w Toruniu, w nowo powstałym zborze w Tczewie i od czasu do czasu odprawiający nabożeństwa również w nowej parafii w Gdyni. (…)
Niezależnie od pracy parafialnej działało w Grudziądzu duszpasterstwo wojskowe. Nad żołnierzami wyznania ewangelicko-augsburskiego formalnie do 1935 r. pieczę sprawował ks. Józef Mamica. Żołnierzami pochodzenia niemieckiego opiekowała się również parafia ewangelicko-unijna, organizując odczyty i uroczystości gwiazdkowe. W 1928 r. oddano do ich użytku Dom Młodzieży i Żołnierza przy ul. Ogrodowej. (…)
W 1935 r. ks. kapelana Mamicę zastąpił w Poznańskiem ks. Karol Świtalski. Na Pomorzu już od roku 1930 wspomagał go ks. Wilhelm Fibich (1887- po 1954), kapelan wyznania ewangelicko-reformowanego mający siedzibę w Toruniu, a od 1935 r. jego następcą został ks. mjr Jan Józefat Potocki (1888-1940). Mianowany w sierpniu 1939 r. ks. Roman Mazierski (1899-1959) z powodu wybuchu wojny nie zdążył już objąć stanowiska. Warto pokreślić, że na czele DOK VIII stał w latach 1934-1938 ewangelik, syn ziemi wileńskiej, gen. Wiktor Thommée (1881-1962), w poprzednim okresie służby związany z Bydgoszczą, a podczas kampanii wrześniowej obrońca twierdzy Modlin. (…)
Bliższych szczegółów pracy w grudziądzkim garnizonie nie znamy. Czynności kościelne odbywały się przede wszystkim w języku polskim, po niemiecku jedynie sporadycznie. W 1931 r. na terenie DOK VIII liczono w służbie czynnej 353 żołnierzy ewangelików, w tym w garnizonie toruńskim 173, w Grudziądzu 59, we Włocławku 53, w Bydgoszczy jedynie 21. Jak płynny to był stan, świadczą dane statystyczne z roku 1935, wykazujące w Grudziądzu 40, a we Włocławku około 70 ewangelików.
Jerzy Domasłowski
(fragmenty artykułu Wojskowe duszpasterstwo ewangelickie w garnizonie Grudziądz czasów II Rzeczypospolitej, zamieszczonego w jubileuszowym kwartalniku parafialnym)
„Zwiastun Ewangelicki” 12/2021
