miniatura

W dniu 25 czerwca 2020 roku, w 490. rocznicę ogłoszenia Wyznania augsburskiego w Białymstoku przypomniano o ewangelickiej społeczności miasta. Tego dnia zwierzchnik diecezji mazurskiej bp Paweł Hause poświęcił Słowem Bożym i modlitwą skwer upamiętniający najstarszą ewangelicką nekropolię nad Białą. W uroczystości wzięli udział m.in. marszałek senatu Tomasz Grodzki oraz prezydent Białegostoku Tadeusz Truskolaski.

Marszałek Senatu w swoim wystąpieniu przypomniał, że w przeszłości „władze komunistyczne zapomniały o ewangelickim cmentarzu w Białymstoku i zbrukały go – wybrukowaniem placu, gdzie mieścił się cmentarz”. Podziękował także osobom, które w tamtym czasie pełniły rolę kustoszów tego miejsca, a także władzom miasta i wszystkim zaangażowanym w przywracanie Rynkowi Siennemu należnego szacunku i czci dla prochów tych, którzy w tym miejscu byli chowani. „Zrobiliście państwo wspaniałą rzecz, mądrą rzecz, która dla młodego pokolenia Polaków ma niezwykłe znaczenie: trzeba pamiętać, że naród, który zapomina o swojej historii, przestaje być narodem. I tu mamy przykład tego, że o naszej bogatej, wspaniałej, trudnej historii pamiętamy” – powiedział.

Prezydent Białegostoku odwołał się z kolei do obietnicy z pierwszej kampanii wyborczej na urząd prezydenta miasta w 2006 roku – przywrócenia Rynkowi Siennemu dawnego charakteru – w powojennej historii było to targowisko. Poznanie historii tego miejsca sprawiło jednak że – jak powiedział – „nie tylko zmieniłem spojrzenie na tę część Białegostoku, ale też postanowiłem przewartościować politykę wobec tego miejsca. Jest wiele potrzeb współczesnych, ale pamięć, tożsamość, dziedzictwo są tymi wartościami, które możemy przekazać przyszłym pokoleniom”.

Ks. Tomasz Wigłasz, proboszcz administrator białostockiej parafii ewangelickiej, podziękował wszystkim, którzy przyczynili się do godnego upamiętnienia miejsca pochówku kilku tysięcy białostocczan. W swoim przemówieniu odwołał się do Wyznania augsburskiego i jego rocznicy oraz do 495. rocznicy powstania pierwszego ewangelickiego Kościoła na tych ziemiach, którego diecezja mazurska jest spadkobierczynią. Jak zauważył, w obu tych rocznicach można zauważyć myśl o funkcjonowaniu w ramach „pojednanej różnorodności”, a to pozwolić może nie tylko na upamiętnienie przeszłości, ale też może być dobrym zaczynem budowania przyszłości.

W centralnej części dawnego cmentarza, na skrzyżowaniu głównych alejek stanowiących widoczny z lotu ptaka krzyż, umieszczono betonowy blok, wewnątrz którego znalazła się płaskorzeźba autorstwa prof. Jarosława Prerszki pt. Ślady zwieloktrotnione. Pod obiektem znalazła się krypta, w której spoczęły szczątki z ekshumacji pochówków. Na zakończenie uroczystości złożono w tym miejscu wieńce, m.in. od rady miasta.

XTW


Z dziejów białostockiego cmentarza ewangelickiego

Najstarszy ewangelicki cmentarz w Białymstoku założono przed 1795 rokiem dla kilkunastu rodzin ewangelików, m.in. architektów, artystów i wojskowych, zatrudnionych w magnackich dobrach Branickich. Już wkrótce teren okazał się za mały, bo w wyniku III rozbioru Polski ziemie te znalazły się w zaborze pruskim, a Białystok stał się stolicą nowo utworzonej prowincji Nowych Prus Wschodnich. W tym czasie w mieście powstała parafia, przeniesiona w 1803 r. z pobliskiego Zabłudowa, gdzie istniała od 1608 r. w ramach Kościoła reformowanego, a liczba ewangelików wzrosła kilkadziesiąt razy. Po przejściu tych ziem pod panowanie rosyjskie cmentarz kilkakrotnie powiększano, a w drugiej połowie XIX zapadła decyzja o założeniu nowej nekropolii. Stało się to faktem dopiero w 1885 r., ale do końca wieku na starym cmentarzu sporadyczne odbywały się pochówki. Być może na cmentarzu tym spoczywa m.in. pierwszy prezes powołanego w 1848 r. Konsystorza Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Królestwie Polskim Aleksander von Krusenstern. Niestety przy wpisie do księgi zgonów brak adnotacji, czy pochówek miał miejsce na cmentarzu parafialnym, czy w dobrach rodzinnych, co w tym okresie było jeszcze praktykowane.

W trakcie okupacji radzieckiej na przełomie lat 1939/1940 zrównano z ziemią istniejące nagrobki, a po 1944 roku teren cmentarza wybrukowano. Na jego miejsce przeniesiono targowisko, jakie przed wojną znajdowało się po drugiej stronie ulicy. Urządzano tam również zabawy, ustawiano namioty cyrkowe. Problematyczny był też czas, gdy działał tam parking taksówek towarowych, bo ciężkie samochody zapadały się nieraz w nisze grobowców.

Do kwestii cmentarza powrócono pamięcią dopiero w XXI w., co zbiegło się z reaktywowaniem w 2002 r. w Białymstoku parafii ewangelickiej. Masowo w świadomości białostocczan pamięć o cmentarzu powróciła przy okazji budowy Opery i Filharmonii Podlaskiej i remoncie prowadzącej do niej ul. Młynowej – cmentarz znajduje się u jej zbiegu z ul. Rynek Sienny. Stopniowo rozpoczęły się prace nad upamiętnieniem tego miejsca, których ukoronowaniem była tegoroczna uroczystość.   

                   XTW

„Zwiastun Ewangelicki” 13-14/2020